Dimitri Leue over 'Lortcher', een persoonlijke voorstelling over dementie

Wat bracht jou ertoe om enkele jaren geleden Lortcher, het verhaal over een grootvader met dementie, te schrijven?

Dimitri Leue: ‘Mijn grootvader, die ook de vader van Warre is, heeft een superbelangrijke rol in mijn leven gespeeld. Elke middag ging ik mijn boterhammekes bij bompa en bomma opeten. Ook in het weekend bracht ik veel tijd bij hen door. Hij was zo’n vrolijke en inspirerende man. En dan slaat plots die ziekte toe en zie je hem veranderen in een ongelukkige, in zichzelf gekeerde man die een passief leven als een plant gaat leiden.’

‘Na de diagnose van dementie heeft hij nog tien jaar geleefd. Lichamelijk was hij er nog, maar ik herkende hem niet meer. Twee keer hebben wij afscheid van hem moeten nemen. Eerst van zijn sprankelende geest, daarna van zijn uitgebluste lichaam. Een confronterende ervaring voor mij als kleinzoon en voor Warre als zoon. Het zette ons aan het denken: als wij nu eens een stuk brachten over iets dat heel dicht bij ons staat en ons erg raakt? Het is die vraag die mij 25 jaar geleden ertoe aanzette om aan het schrijven te gaan.’

En nu komen jullie met een herwerking. Vanwaar de nood om het stuk in een nieuw kleedje te steken?

‘Ondertussen ben ik 50 geworden. Een mooi moment om twee stukken die mij na aan het hart liggen te herwerken. Ik deed het met Lodewijk de koningspinguïn en Lortcher. Al tijdens de eerste voorstellingen van Lortcher kwamen we er snel achter dat ons persoonlijke verhaal veel universeler is dan wij dachten. Ook voelden we dat het stuk voor heel veel mensen troostend en louterend werkte.’

‘In de nieuwe versie heb ik een personage bijgeschreven: de kleindochter, gespeeld door Britt Das. Dat gaf mij de kans om het verhaal ook vanuit het perspectief van een kleinkind te brengen. In de oorspronkelijke versie ging het vooral over de belevingswereld van Warre, de zoon. Ook het decor is nieuw. Daarvoor hebben we samengewerkt met Ann Steylaerts. Op een schitterend poëtische manier slaagt zij erin met abstracte beelden de verwarde gedachtegang van personen met dementie te visualiseren. Alsof er puzzelstukjes en verbindingspunten in hun hoofd verdwijnen en het steeds moeilijker voor hen wordt om de werkelijkheid nog te vatten.’

In welke mate denk jij dat een kleinkind een grootouder met dementie anders ervaart dan het kind van die ouder?

‘Is het niet zo dat in de meeste families de ouder voor zijn kinderen strenger is dan de grootouder voor zijn kleinkinderen? Zelf had ik een betere band met mijn grootvader dan Warre met zijn vader. Gek eigenlijk. Maar op een of andere manier blijf je als kind loyaler ten aanzien van je grootouders dan je ouders. Als je pubert, strandt de bewondering voor je ouders meestal. Bij grootouders gebeurt dat niet. Dat houdt die relatie heel puur.’

In het stuk is jouw grootvader een componist. Was hij dat ook in het werkelijke leven?

‘Hij was een bekende kleermaker in Mortsel. Regelmatig werd ik op straat aangesproken als de kleinzoon van Armand Borgmans. De reden waarom ik hem in het stuk als componist opvoer, is omdat muziek het laatste is wat je als mens met dementie verliest. De muziek neemt je als toeschouwer mee in het levensverhaal van mijn grootvader. Een andere reden is natuurlijk dat ik graag samenwerk met mijn goede vriend en getalenteerde componist Antoon Offeciers.’ (lacht)

Wat deed het met jou om de geest van je grootvader te zien afbrokkelen?

‘Voor mij voelde het alsof ik mijn beste vriend verloor. Niet alleen maakte mij dat heel verdrietig. Er was ook het verwarrende gegeven dat hij er fysiek nog was, maar geestelijk niet. Zeer pijnlijk was het om te zien hoe zijn spontane, warme glimlach in een grijns veranderd was. Het gaf mij een heel onbeholpen gevoel.’

‘Het deed ook de vraag rijzen: moet je vreugde voelen omdat je grootvader nog leeft, maar jij hem amper nog herkent? Want de sfeermaker, de mens met die warme persoonlijkheid was er niet meer. Toch bleef ik die persoon van vroeger zoeken. Soms zag ik een glimp van wie hij ooit was en dacht ik: daar is ie weer. Maar in een bliksemflits was hij weer weg. Lange tijd heeft hij mij Marcel genoemd. Dat was de naam van zijn broer.’

Heb jij nog momenten van verbondenheid met je grootvader in zijn demente jaren gevoeld?

‘Als ik meeging in zijn fantasiewereld, was er nog een bepaalde vorm van connectie. Ik heb geleerd dat het niet werkt om mensen met dementie met de realiteit te confronteren. Wat ook niet werkt, is om een bezoek aan je dementerende (groot)ouder als een verplichting te zien. Mantelzorgers kunnen beter de mantel der liefde dan de mantel der verplichting dragen. Anders wordt het loodzwaar. En voor alle duidelijkheid, ik ben geen held in mantelzorg. Als het mij gelukt is om naar mijn grootvader te blijven gaan, dan is het omdat wij met de jaren zo’n mooie band met elkaar hadden opgebouwd.’

Hoe kijk jij naar jouw eigen verouderingsproces?

‘Buiten het feit dat ik een leesbril nodig heb en minder snel recupereer na het lopen, gaat het goed. Je wil je vooral aanpassen aan je nieuwe werkelijkheid. Verder vind ik het belangrijk mezelf te omringen met jonge mensen, zoals actrice Britt Das die de rol van de kleindochter speelt. Haar jeugdigheid, idealisme en geloof in een betere wereld zijn ontwapend en werken verjongend.’

Welke gedachte helpt jou om op een gracieuze manier ouder te worden?

‘Leeftijd is een afspraak die mensen bepaald hebben. Je bent echter zo oud als je jezelf voelt. Ik hoop vooral de Peter Pan in mij zo lang mogelijk levendig te houden. Het is het kind in mij dat toelaat om met een bepaalde luchtigheid door dit leven te navigeren. Dat brengt mij terug naar mijn grootvader: hij kon dat zo goed, met speelsheid en humor in het leven staan.’

Tekst: Nathalie Dirix
Foto: © Tine De Wilde
Uit: buurten oktober 2025