‘Als we de nationale cijfers van 2013 met die van 2023 vergelijken, zien we een verdriedubbeling van de cybercriminaliteitscijfers’, vertelt Laura Geeroms, consulente communicatie van de politiezone AMOW (Asse-Merchtem- Opwijk-Wemmel). ‘In 2013 werden op nationaal niveau in totaal 18.057 aan- giften gedaan. In 2023 zijn dat er tot nog toe al 58.410. Mogelijk heeft covid meegespeeld in de opmars van de cybercriminaliteit. Tijdens de verschillende lockdowns kochten mensen meer online, we mochten nauwelijks onze woning verlaten… Een ideale periode voor oplichters, om zich meer te gaan focussen op de onlinewereld.’

Dat merkte ook Bram Beerden, diensthoofd recherche van politiezone WOKRA (Wezembeek-Oppem/Kraainem), op. ‘In het coronajaar 2020 ging het aantal aangiftes van cyberfraude in onze politiezone ineens van 71 naar 140. Een verdubbeling ten opzichte van het jaar ervoor.’ Maar hij ziet, behalve corona en de snelle opmars van het internet, ook een andere reden voor de groeiende cijfers. ‘De overheid, politie en andere instanties hebben de laatste jaren flink ingezet op de sensibilisering van burgers via uiteenlopende acties. Daardoor is er niet alleen een groeiend bewustzijn, maar ook een grotere aangiftebereidheid ontstaan, met hogere cijfers als gevolg.’

Dark number

Al moet je die cijfers nog altijd met een korreltje zout nemen. ‘Want volgens een Nederlandse studie doet slechts 1 op de 12 slachtoffers een aangifte rond cyber-crime. Het zogenaamde dark number, dat verwijst naar het aantal mensen dat uiteindelijk geen aangiftes doet, is dus zeer hoog’, verduidelijkt Geeroms
(AMOW). Dat herkent ook Ken De Decker, directeur beleid en strategie van politiezone Rode: ‘Wie een minimaal bedrag verliest, geeft dat niet altijd aan. En ook wie in aanraking kwam met bijvoorbeeld online vriendschapsfraude of sextortion stapt uit schaamte niet altijd naar de politie. Daarnaast worden pogingen tot oplichting, waarbij de slachtoffers op tijd inzagen dat er iets niet pluis was of waarbij de bank op tijd tussenbeide kon komen, niet altijd gemeld. Over hoeveel gevallen het effectief gaat, blijft nattevingerwerk.’

Phishing en whaling

Als we kijken naar de aangiftes die bij de drie politiezones worden gedaan, valt op dat de zones momenteel vooral in contact komen met slachtoffers van phishing en whaling. Phishing is een vorm van internetfraude waarbij via valse berichten wordt geprobeerd om inloggegevens, creditcardinformatie, pincodes of andere persoonlijke gegevens te achterhalen. Bij whaling doet de oplichter zich voor als een (voor het slachtoffer) bekende persoon. De gsm van die persoon zou stuk zijn, waardoor die een ander nummer heeft, waarna de vraag volgt om geld over te schrijven, omdat die zogenaamd in geldnood zit. Politiezone Rode ziet daarnaast ook de fraude bij online aankopen en de installatie van ransomware in stijgende lijn gaan. Bij dat laatste worden databestanden van gebruikers versleuteld, met als doel om ze later te ontsleutelen in ruil voor losgeld. Politiezone AMOW en WOKRA halen ook money muling aan, waarbij mensen worden geronseld om hun bankgegevens en -kaarten uit te lenen. Die worden vervolgens misbruikt door criminelen.

‘De mate waarin een bepaalde vorm voorkomt, wordt deels bepaald door de komst van nieuwe technologieën en betere beveiligingsmethodes’, zegt Geeroms (AMOW). Beerden (WOKRA) is dan ook benieuwd welke impact zaken als bijvoorbeeld artificiële intelligentie (AI) op de cybermisdaad zullen hebben. ‘Misschien zal die op termijn gevallen van cybercrime automatisch kunnen blokkeren? Dat klinkt nu als toekomstmuziek, maar als je kijkt naar de evolutie van de afgelopen twintig jaar, zie je dat het soms snel kan gaan.’

Op dit moment zetten de drie politiezones vooral in op de sensibilisering van hun burgers. Dat doen ze onder meer door op sociale media, via de website of de gemeentekrant de inwoners te informeren over het thema. In politiezone Wokra werd begin dit jaar ook een volledige politiekrant aan cybercrime gewijd, met daarin: de vormen, hoe ze te herkennen, tips, de procedures die slachtoffers moeten volgen… De krant werd bus-aan-bus verspreid in Wezembeek-Oppem en Kraainem.

Over slachtoffers en daders

Wie wordt het vaakst slachtoffer van cybercrimepraktijken? De Decker (Rode): ‘In onze cijfers zien we dat vooral de oudere leeftijdscategorieën opgelicht worden. In 2022 was bijvoorbeeld 44 % van de slachtoffers ouder dan 60 jaar.’ En ook in de politiezones WOKRA en AMOW behoren senioren tot de grootste slachtoffergroep. De pistes naar de oplichters leiden vooral naar het buitenland. ‘Azië, Afrika, Zuid-Amerika, het Oostblok… Onderzoeken brengen ons over de hele wereld. Er zijn ook oplichters in België, maar dat is een minderheid’, vertelt Beerden (WOKRA).

Laat van je horen

Om de cybercriminaliteit nog beter te kunnen bestrijden, raadt Beerden (WOKRA) burgers vooral aan van zich te laten horen. ‘Want als iedereen de nodige stappen onderneemt, voorkom je dat ook anderen het slachtoffer worden. Misschien gaat het bij jou maar over 10 euro, maar als dat niet geweten is, kan diezelfde oplichter tienduizenden slachtoffers maken.’ Beerden maakt hierbij een onderscheid tussen pogingen en effectieve oplichtingen. ‘Als je geen geld kwijt bent, is een aangifte bij de politie niet per se nodig. Dan kan je dat vals bericht of telefoonnummer melden via verdacht@safeonweb.be. Zij gaan daar dan verder mee aan de slag. Maar wie slachtoffer is geworden, doet beter wel aangifte bij de lokale politie. Niet alleen voor zichzelf, maar ook om anderen te beschermen.’

Hoe kunnen mensen zich het best beschermen tegen online oplichters? ‘Naast een gezonde achterdocht, raad ik iedereen aan om nooit persoonlijke bankgegevens door te geven via de telefoon. Kijk daarnaast ook goed naar het e-mailadres waarvan de mails komen. En gebruik sterke paswoorden met verschillende cijfers en tekens’, aldus Geeroms (AMOW).

‘Op safeonweb.be vind je ook heel wat tips en informatie over actuele risico’s. Door de app van safeonweb te installeren, kan je bovendien waarschuwingen en nieuws ontvangen over cyberbedreigingen en online oplichting. Zo ben je op elk moment op de hoogte van wat er zich in de cybercrimewereld afspeelt.’

Veerle Weeck
uit: Buurten december 2023 / januari 2024