Onze ronde door Sint-Genesius-Rode brengt ons deze keer in de rechthoek tussen de Termeulenstraat, Stationsstraat, Zoniënwoudlaan en de spoorlijn. Ook al zijn die eerste twee straten al van oudsher verbindingswegen tussen de diverse gehuchten, toch is dit een relatief jonge buurt. De spoorlijn ligt er immers ‘slechts’ anderhalve eeuw, en het stuk van de Zoniënwoudlaan ten westen van de spoorlijn werd pas in de jaren 60 van vorige eeuw aangelegd. Deze verkeersas tussen de Alsembergsesteenweg en de Waterloosesteenweg groeide snel uit tot een van de drukste banen van Rode. Voeg daarbovenop nog de talrijke pendelaars die de trein nemen in Rode, en het hoeft niet te verbazen dat de stationsomgeving een levendige buurt is.

Plots bereikbaar

Wie vandaag de trein neemt om naar het werk te gaan of een uitstap te maken, beseft waarschijnlijk niet welke enorme omwenteling dat vervoersmiddel bij zijn intrede heeft veroorzaakt. Toen in het midden van de 19e eeuw in hoog tempo spoorlijnen werden aangelegd, betekende dat het startschot van een economische groeiperiode. Die zou de samenleving volledig veranderen. Er werd gependeld tussen stad en platteland, en dorpjes die tot dan toe te afgelegen waren, werden plots vlot bereikbaar. Zo kwam Sint-Genesius-Rode, voordien diep verscholen in het Zoniënwoud, langs de spoorlijn Brussel-Charleroi te liggen.

Die spoorlijn snijdt de gemeente sinds 1874 van noord naar zuid in tweeën. De weg tussen het nieuwe station en de bestaande dorpskern werd bebouwd. Nieuwe verkavelingen zagen het levenslicht – tegenwoordig staan ze bekend als ‘De Hutten’ en ‘De Golf’. Vandaag vormt de spoorlijn nog steeds de grens tussen de oorspronkelijke dorpskern langs de westelijke kant, en het nieuwe Rode langs de oostzijde. Of nog: tussen het volkse Sint-Genesius-Rode en het meer exclusieve deel van de gemeente.

Hobokense tweeling

Toen de spoorlijnen werden aangelegd, werden op honderden plaatsen stationsgebouwen neergepoot. Dat was letterlijk bandwerk, want langs de hele lijn Brussel-Charleroi werden stations gebouwd met dezelfde bouwelementen, in neo-Vlaamse renaissancestijl. Veel daarvan zijn ondertussen verbouwd of verdwenen, maar het station van Rode heeft nog een tweelingbroer in de provincie Antwerpen. Het station Hoboken-Polder is volgens hetzelfde bouwplan neergezet, al heeft het geen witte bepleistering en bleven de originele trapgevels aan de zijkanten – in tegenstelling tot in Rode – bewaard.

Als je van het station richting dorpscentrum wandelt, zijn er weinig bezienswaardigheden die de aandacht trekken. Toch kronkelt hier een ader die voor Sint-Genesius-Rode van groot belang is. Of dat in ieder geval geweest is. Tussen de Gevaertvijver bij het station en het Novarodepark loopt immers de Molenbeek. De Stationsstraat volgt het tracé van die waterloop. Langs de beek stonden vroeger tussen Rode en Lot maar liefst 21 molens, waarvan er 16 gebruikt werden om papier te maken. Eerst werd er met de hand papier geschept, later gebeurde dat met (stoom)machines. Het hoge debiet van de beek en de nabijheid van de hoofdstad – met bijhorende bureaucratie – maakte van de Molenbeek de ideale aandrijfkracht om papier te maken.

Papierspecialist

Dat gebeurde onder meer in de molen van Termeulen, op de hoek van de Stationsstraat en de Termeulenstraat, vanaf de 16e eeuw. De molen is de voorvader van de befaamde Novarodefabriek. Die werd in de jaren 1830 gebouwd in opdracht van Ferdinand de Meurs. Dankzij de introductie van (stoom)machines verliep de productie sneller, en met een kwalitatiever resultaat. Een artisanaal ambacht werd een industrieel proces, al zou er tot 1921 handgeschept papier worden vervaardigd. In de hoogdagen van de fabriek werkten er zo’n 300 mannen, vrouwen en kinderen. Het papier voor de eerste Belgische bankbiljetten werd hier gemaakt, Novarode werd dé specialist voor bewerkt papier. Het bedrijf werd hofleverancier voor onze postzegels, en kreeg zelfs een felbegeerde exportprijs. Maar samen met roem voor de kwalitatieve papiersoorten, rezen er ook geregeld vragen over milieuvervuiling. Nog steeds doen verhalen de ronde over hoe de beek soms rood of groen zag, hoe het er stonk, of hoe de beek eens in brand stond. Na overnames door Papeteries du Pont de Warche en Intermills, en de oprichting van nv Novarode, eindigde het papierverhaal in 1991. Het terrein bleef zo’n vijftien jaar verwaarloosd en werd daarom het ideale decor voor vandalen en anderen die liever uit het zicht van voorbijgangers vertoefden.

Van dat industriële verleden is anno 2022 niets meer overgebleven in het Novarodepark. Behalve een oude muur met een gedenksteen zijn alle sporen van de papierfabriek uitgewist.

Moderne, comfortabele appartementen kwamen op de zeven hectaren grote site te staan. De beek heeft enkel nog ecologische waarde. De rol van economische ader is al lang overgenomen door de Zoniënwoudlaan en de spoorlijn.

Tekst: Wim Troch
Foto: © Tine De Wilde
Uit: buurten december 2022